۱۲ دقیقه
۳۶۵
۱۴۰۱/۰۳/۱۳

استعداد چیست و چه معنایی دارد؟ همۀ ما از معنی کلمهی استعداد آگاهیم ولی زمانی که به یک ورزشکار حرفهای، یک نابغهی موسیقی و یا دانشمند نگاه میکنیم، از خود میپرسیم؛ واقعاً چه چیزی باعث تفاوت او با دیگران شده است؟ او چه استعدادی دارد که دیگران ندارند و به راستی استعداد چیست؟
آنجلا دوک ورث نویسندهی کتاب سرسختی در پاسخ به سؤال “استعداد چیست” تعریف جالب و متفاوتی را ارائه داده است. او استعداد را سرعت یادگیری فرد در رشتهای خاص میداند. مثلاً زمانی که شما برای تمرین در فوتبال یا ریاضی اختصاص میدهید تا بهتر شوید و مهارت بیشتری به دست آورید، استعداد شما در فوتبال یا ریاضی است.
اگر فرد دیگری با صرف زمان کمتری به مهارت شما دست پیدا کند یعنی در این زمینه استعداد بیشتری خواهد داشت و اگر با صرف زمان بیشتری به جایگاه شما برسد شما از او بااستعداد تر هستید. برای این که بدانید استعداد چیست؟ انواع استعداد کدامند، به چه کسی با استعداد می گویند؟ مهارت، نبوغ و هوش چه تفاوتهایی با استعداد دارند در این مقاله از آکادمی استعداد همراه ما باشید.
استعداد در روانشناسی
در دایره المعارف روانشناسی APA در تعریف استعداد آمده است:
یک مهارت یا توانایی ذاتی، یا شایستگی و برتری در یک شخص به طوری است که فرد مستعد از انجام فعالیتی که در آن استعداد دارد لذت میبرد. استعداد را نمیتوان با الگوهای رشد عادی محاسبه کرد. اغلب این توانایی به طور کامل و در حد اعلای خود بالفعل نمیشود چرا که پرورش آن مستلزم صرف زمان، انرژی و از خودگذشتگی بسیار از سوی مربیان، والدین و خودِ فرد است. پرورش درست استعداد لازمه ی شناخت کافی از آن است و باید دانست که استعداد چطور میتواند به آیندهی فرد کمک کند.
برای مطالعه بیشتر مقاله: تفاوت استعداد یابی و استعداد پروری چیست را مطالعه کنید.
با استعداد یعنی چه؟
برای هر کدام از ما یک فرد توانمند میتواند ویژگیهای مختلفی داشته باشد. اما روانشناسان و محققان درباره ویژگیهای افراد بااستعداد چه میگویند؟ از نظر آنها یک فرد مستعد باید توانایی به کارگیری استعداد خود را در عرصه عمل و کار داشته باشد. این افراد دارای عملکرد بهتری نسبت به سایرین هستند و در کوتاه ترین زمان ممکن به نتایج دلخواه خود میرسند و در نتیجه در یک تیم یا گروه نقش مثبت و سازنده تری را ایفا میکنند.
افراد بااستعداد باکیفیت تر از سایر افراد کار میکنند و به این ترتیب بهرهوری را در کل یک سازمان و نهاد بالا میبرند. آنها میتوانند بهترین تصمیم را بگیرند، با وجود چالشها و سختیهای پیش رو به برتری در کارشان متعهدند، همواره ایدهها و استراتژیهای جدیدی برای بهبود نتایج کارشان دارند و از رفتارهای موفق الگو میگیرند.
افراد بااستعداد در موقعیت شغلی و کاری خود به خاطر دانش و قابلیتهای چشمگیرشان بیشتر به چشم میآیند. آنها قابل اعتماد هستند. تمایل دارند که به خاطر توانایی، بینش و خلاقیتشان مورد احترام و ارزشگذاری دیگران باشند. افراد بااستعداد از مسائل کاری خود به خوبی آگاهند و در انجام بسیاری از کار ها میتوان به آنها تکیه کرد.
برای درک این که مزایای استعداد چیست باید بدانید این افراد بیش از آنچه مورد انتظار و نیاز است، در مسائل مختلف پیش میروند. آنها به دنبال فرصتی هستند تا مسئولیتهای خود را گسترش دهند، خود را به چالش بکشند و توسعه دهند. افراد با استعداد فراتر از مشاغل خود عمل کنند و نیازهای خود و سایرین را برآورند. آنها در چارچوب اهداف از پیش تعیین شده نمیگنجند و اهداف بالاتری را برای خود در نظر میگیرند.
برای مطالعه بیشتر مقاله: استعداد یابی چیست و چگونه استعداد یابی کنیم؟ را مطالعه کنید.
انواع استعداد
استعداد حوزههای متنوعی را در بر میگیرد. برای ما انواع استعداد در تواناییهای قابل مشاهده فرد خلاصه میشود. با این حال استعداد تنها آن چیزی نیست که ما میبینیم، بسیاری از تواناییها در افراد به صورت بالقوه وجود دارد. برای آنکه بدانید انواع استعداد چیست نگاهی به پنج حوزه کلی در تواناییهای انسانی داشته باشیم:
حوزه هنری: مانند بازیگری، کمدی، رقص، طراحی، نقاشی، موسیقی، سفالگری و خراطی.
حوزه ورزشی: مانند حفظ تعادل، هماهنگی اعضای بدن، دویدن، پریدن، شنا و پرتاب.
حوزه پژوهشی و دانشگاهی: مانند طوفان فکری، کارآفرینی، تفکر ریاضی، توانایی حل مسئله، تسلط به چند زبان، پژوهش، تدریس، تفکر استراتژیک و نگارش.
حوزه روابط انسانی و میان فردی: مانند اهمیت به دیگران، گوش دادن، رهبری و ادارۀ افراد، سخنرانی، کار گروهی
حوزه فردی: توانایی برقراری روابط، شوخ طبعی، بینش خوب، مدیریت مالی، نظم و سازماندهی، وقتشناسی، انعطافپذیری و مدیریت زمان.
استعداد ذاتی چیست؟
برخی روانشناسان چون آندرس اریکسون معتقدند که چیزی به اسم استعداد ذاتی وجود ندارد و تنها با تمرین میتوان در یک حوزه توانمند شد، در مقابل به باور برخی دیگر، ژنها نقش مؤثری در انتخاب علایق و در نتیجه انگیزه یافتن برای تمرین بیشتر و رسیدن به موفقیت دارند.
شاید بتوان این مسئله را با تواناییهایی که از بدو تولد در فرد وجود دارند، توجیه کرد. بعضی مردم با تواناییهایی متولد میشوند. یا شاید بهتر باشد بگوییم با “میل” خاصی به دنیا میآیند. در واقع با شناخت این موهبت، تلاش برای رشد و آموزش آن، سعی میشود تا عوامل بیرونی در هماهنگی با عوامل درونی آن را به ظهور در عرصه عمل برساند.
همیشه این نکته را به یاد داشته باشید که استعداد با افزایش مهارت در یادگیری و تمرین قابل تقویت و کشف است و شما میتوانید با گذراندن دوره های استعداد یابی به تواناییهایی که میخواهید دست پیدا کنید.
برای مطالعه بیشتر مقاله: تفاوت استعداد و هوش چیست را مطالعه کنید.
استعداد ذهنی چیست؟
شرح حال افراد بزرگ نشان میدهد که آنها افراد بااستعدادی بودند، انرژی ذهنی زیادی داشتند و بدون خستگی برای مدت طولانی می توانستند روی یک مسئله تمرکز کنند.
اگرچه هیچ معیاری برای سنجش این مسئله وجود ندارد و معمولا نتیجهی کار، تعیین کننده شناخت ما از استعداد یک فرد است؛ ولی روانشناسان رشد، مؤلفههایی را برای شناخت مهارتهای ذهنی یا استعداد ذهنی در افراد تعریف کردهاند. مثل خودگویی مثبت، اعتماد به نفس بالا، تعیین هدف، دستیابی به طرز فکر مولد و مهارتهایی که عملکرد تحصیلی و سطح رفاه زندگی فرد را افزایش میدهند.
آیا همه استعداد دارند؟
جواب این سؤال قطعا مثبت است. به راستی استعداد چیست؟ همۀ انسانها در انجام برخی کارها توانمندترند. ما عاشق انجام برخی کارها و فعالیتها هستیم و طبیعتاً در آن کار مهارت هایی هم داریم. حتی اگر شکست بخوریم باز هم بلند میشویم و تلاش میکنیم.
ما در کاری که استعداد داریم برای به دست آوردن نتیجۀ دلخواه متعهدیم و حتی اگر با دشواری روبرو شویم دست از تلاش بر نمی داریم. این تلاش برای افراد مختلف متفاوت است و طیف وسیعی را در بر میگیرد. شاید بتوان استعداد را نقطۀ قوت یک فرد نامید.
برای آنکه بدانید “استعداد من چیست” و “چگونه استعدادم را کشف کنم” چند راهکار به شما ارائه میدهیم:
- از خودتان بپرسید که در زمان کودکی دوست داشتید چه کاری را انجام دهید؟ آیا چیزی وجود داشت که مدتها با آن سرگرم میشدید؟ میتوانید از والدین خود نیز کمک بگیرید.
- چه فعالیتهایی شما را به سوی خودش جذب میکند؟ برای چه کارهایی انتظار میکشید؟ در حال حاضر دوست دارید چه کاری انجام دهید. از فعالیتهای شغلی تا کارهایی که در اوقات فراغت انجام میدهید را در نظر بگیرید. سپس به این فکر کنید که چرا اینقدر در آن مهارت دارید و چرا این کارها شما را خوشحال میکند؟
- کارهایی که میتوانید در مدت زمان کوتاهی یاد بگیرید، چیست اند؟
- بهترین تعریف و تمجیدی که از شما شده دربارۀ چه بوده است؟
- دربارۀ چه چیزی مشتاقانه صحبت میکنید؟ چه مسئلهای میتواند ساعتها شما را به حرف وادار کند؟
- آیندهای را تصور کنید که در آن به تمام اهداف زندگیتان دست یافتهاید. به خواستههایتان رسیدهاید و تبدیل به آن فردی شدهاید که میخواستید.
زندگیتان در آن لحظه چطور به نظر میرسد؟ بهترین دارایی شما چیست؟ قویترین ویژگی شخصیتیتان چیست و چگونه از آن استفاده میکنید؟ این تصور به شما بینش خوبی در پاسخ به سؤال “چگونه استعداد خود را تقویت کنیم” خواهد داد. - حالا از دیگران دربارۀ تواناییهایتان بپرسید. آنها شما را با چه نقاط قوتی توصیف میکنند.
شما بعد از پاسخ به این سؤالها کاملا درک می کنید که استعداد شما چیست و مسیر کشف استعداد خود را یاد میگیرید.
استعداد به چه دلایلی به وجود میآید؟
دلیل پدید آمدن استعداد چیست؟ از نظر علم روانشناسی استعداد میتواند تحت تأثیر دو عامل وراثت و یا فرهنگ به وجود آید. در برخی خانوادهها، فرهنگ خانوادگی به گونهای است که باعث رشد بخشهایی از توانایی فرد میشود. به عنوان مثال سالها این باور وجود داشت که موسیقیدانهایی مانند باخ یا موتزارت ذاتاً دارای استعداد موسیقی هستند. هرچند این باور از پایه غلط نیست ولی الگویی که در خانوادۀ آنها برای آموزش موسیقی از دوران کودکی وجود داشت در این زمینه بیتاثیر نبود.
اما بسیاری از افراد با موسیقی هیچ آشنایی نداشتند و با تمرین، تلاش و پشتکار به استعداد موسیقی دست یافتند پس با افزایش مهارت می توان به توانایی و استعداد مورد نظر دست یافت. یک پژوهش نشان داده است که در رشتههایی مانند هنر، نگارش، ریاضی، ورزش، حافظه و دانش، ژنتیک نقش تعیین کنندهای در استعداد فرد دارد. در حالی که در زبان و موسیقی، فرهنگ و تربیت جایگاه بالاتری نسبت به ژنتیک دارند. نکتۀ دیگر آینکه جنسیت و تعاریف فرهنگی از کارهایی که مناسب هر جنس هستند، نیز در به وجود آمدن استعدادها در زنان و مردان تأثیر میگذارد.
استعداد ذاتی است یا اکتسابی؟
آیا میتوان استعداد را با توایی ذاتی یکی دانست؟ در برخی از تواناییها وراثت نقش دارد ولی حتی یک فرد نابغه نیز تا زمانی که تربیت صحیح نشود یا اینکه خود با تلاش در راه پرورش استعدادش قدم بر ندارد، با یک فرد عادی تفاوتی نخواهد داشت.
امروزه، مؤسساتی در جهان در زمینهی کشف استعداد افراد فعالیت میکنند. زمینه اصلی کار این مؤسسات شناخت، پرورش و به کارگیری تواناییهای افراد در زمینۀ رسیدن به اهداف یک جامعۀ کوچک مانند کارخانه، شرکت و یا حتی جوامع بزرگتر مثل یک شهر یا کشور است.
کارشناسان متخصص در استعداد یابی و یا کشف و تقویت استعداد این مجموعهها معیارهای مختلفی مانند سابقۀ شغلی، پیشینه ی تحصیلی، علایق به نقشها و شغلها، تجربه، سن، مهارتهای خاص و غیره را برای پرورش استعداد یک فرد در نظر میگیرند.
برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله: استعداد ذاتی است یا اکتسابی را بخوانید.
آیا استعداد به مرور زمان عوض میشود؟
معمولاً استعداد با میزان پیشرفت در آموزش و یادگیری اندازهگیری میشود. به همین دلیل در بیشتر مواقع تا افراد بااستعداد به دنبال علایق خود نروند، یا اینکه اطرافیان متوجه ویژگی خاصی این افراد نشوند و آن را پرورش ندهند، توانایی افراد کشف نمیشود.
واقعیت هایی همچون یادگیری افراد در سنین پایین یا تأثیر محیط در کشف و پرور توانایی ها وجود دارد. با این حال باید گفت که استعداد ذاتی هیچگاه عوض نمیشود. ممکن است طی شرایط محیطی این تواناییها بالفعل نشوند و یا ضعیف گردند، ولی همواره بخشی از استعداد فرد باقی خواهند ماند.
رابطه ی مزاج و طبع بدن با استعداد
طبع و مزاج همانند استعداد یکی از عواملی است که باعث تفاوت افراد با یکدیگر میشود. هر مزاجی مناسب نوع خاصی از تربیت است، پس باید گفت که مزاج هر کس میتواند حداقل در بالفعل کردن قابلیتهایش نقش داشته باشد. ویژگیهای اخلاقی هر فرد تا حد زیادی متأثر از طبع اوست.
به عنوان مثال برخی افراد زود حوصلهشان سر میرود در حالی که عدهای دیگر با استعداد ذاتی سخت کوشی متولد شدهاند. شاید اطلاع یافتن از مزاج برای مربیان و والدین نقش تعیین کنندهای در پرورش تواناییهای فرزندان و شاگردانشان داشته باشد.
به عنوان مثال طبع سرد باعث سنگینی شده و سکون میآورد و از این جهت ممکن است فرد به فعالیتهای بدنی علاقۀ چندانی نشان ندهد. یا اینکه طبع تر باعث انعطاف پذیری بیشتر میشود که فرد را برای انجام کارهای گروهی مستعد میسازد.
استعداد با مهارت چه تفاوتی دارد؟
واژه ی استعداد به توانایی ذاتی و خاص فرد در انجام کاری اطلاق میشود. در صورتی که مهارت آن چیزی است که فرد با یادگیری به دست میآورد. میتوان اولی را با یک توانایی خدادادی یا همان موهبت در یک ردیف قرار داد؛ در حالی که مهارت با صرف زمان و تلاش به درست میآید.
برای مطالعه بیشتر مقاله: تفاوت استعداد و مهارت را مطالعه کنید.
تفاوت نبوغ، هوش و استعداد چیست؟
وقتی از نبوغ یا نابغه صحبت میکنیم، منظور ما فردی تیزهوش و استثنایی است. نابغه معادل انگلیسی genius است، یعنی فردی که دارای عملکرد فکری یا خلاقیت قابل توجه و یا تواناییهای خدادادی دیگری است. نابغه بودن با داشتن ضریب هوشی بالا متفاوت است.
افراد نابغه چون ابوعلی سینا، فارابی یا رازی، از مسائلی سؤال میکنند که کمتر کسی به آنها فکر کرده است. آنها درهای جدیدی را در حوزههای علمی پیش روی خود میگشایند.
عکس
منظور از هوش، توانایی ذهنی برای استدلال، برنامهریزی، حل مسأله، تفکر انتزاعی، درک مسائل پیجیده و یادگیری سریع از طریق تجربه است. هوش تنها به مهارتهای تحصیلی محدود نمیشود. در سال ۱۹۸۳ روانشناس رشد گاردنر، نظریۀ هوش چندگانه را ارائه داد که ۹ گروه کلامی، زبانی، ریاضیو منطق، دیداری (فضاییومکانی)، موسیقیایی، حرکتیوجسمی، برون فردی، درون فردی، طبیعتگرایی و هستیگرایی را در بر میگرفت.
از سوی دیگر استعداد یا talent به معنی آن تواناییهایی است که فرد به صورت بالفعل درآورده است. آن ویژگی ملموسی که برای دیگران قابل ملاحظه است. همۀ افراد استعداد خود را دارند. همانطور که در یک گروه از طبقهبندیهای هوش گاردنر قرار میگیرند. ولی استعداد گاهی به صورت یک موهبت دیده میشود. یعنی آنچه که فرد از بدو تولد آن را داشته است و همان باعث شده در یک زمینه توانایی بیشتری نسبت به سایر افراد داشته باشد.
برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله: تفاوت استعداد و هوش چیست؟ را مطالعه کنید.
رابطه ی استعداد با رشد چیست؟
ویژگیهای خاص هر فرد با او متولدمیشود. زمانی که یک فرد با تلاش و سختکوش تواناییهایش را تقویت کند، به رشد دست مییابد. برخی روانشناسان عقیده دارند که حتی سختکوشی نیز بخشی از استعداد یک فرد است. شاید بتوان اینطور گفت که سختکوشی تنها استعدادی است که وجود دارد. چرا که تنها به کمک آن میتوان به رشد دست یافت. این رشد میتواند هم برای خود فرد و هم برای افزایش کارایی یک سازمان و جامعه مفید باشد.
جمعبندی
استعداد برای ما مفهوم و معانی گوناگونی دارد. یک فرد بااستعداد مسلماً با سایر افراد متفاوت است. او توانسته از ویژگیهای ذاتی خود در جهان واقعی و در راستای یک زندگی بهتر بهرهبرداری کند. برای آنکه به یک فرد مستعد تبدیل شوید، باید سختکوش و تلاشگر باشید.
تنها توانایی یادگیری بالا از شما فردی مستعد نخواهد ساخت. استعداد اگرچه تا حدود زیادی در طبیعت و فرهنگ یک شخص نهفته است ولی تا زمانی که فرد با تمرین و تربیت آن را رشد ندهد، به ظهور نخواهد رسید.
ما در این مقاله درباره ی مفهوم استعداد چیست؟ انواع استعداد، تفاوت استعداد با مفاهیم مشابه دیگر مانند هوش، نبوغ و مهارت، راههای شناخت و کشف استعداد استعدادهای خودمان و ویژگیهای افراد با استعداد صحبت کردیم. اگر هنوز سوالی در مورد کشف استعداد و تست های استعداد یابی دارید در قسمت کامنتها با ما به اشتراک بگذارید.